Hoge Raad 08-03-2024, ECLI:NL:HR:2024:338

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

(i) Partijen zijn in 1997 met elkaar gehuwd op huwelijkse voorwaarden.

(ii) In deze procedure heeft de rechtbank de echtscheiding tussen partijen uitgesproken. De echtscheidingsbeschikking is op 24 december 2021 ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

(iii) De huwelijkse voorwaarden van partijen bevatten een uitsluiting van iedere gemeenschap van goederen. Daarnaast houden zij onder meer in:

“KOSTEN HUISHOUDING

Artikel 5

1. De kosten van de gemeenschappelijke huishouding (…) worden voldaan uit de netto-inkomens der echtgenoten ieder voor de helft; voorzover deze inkomens ontoereikend zijn, worden deze kosten voldaan uit het netto-vermogen der echtgenoten ieder voor de helft.

2. Onder netto-inkomen wordt verstaan het inkomen onder aftrek van de daarover verschuldigde belasting op inkomen, premieheffing-volksverzekeringen en andere wettelijke inhoudingen of heffingen.

Onder netto-vermogen wordt verstaan het vermogen onder aftrek van de daarover verschuldigde belasting op vermogen.

VERREKENING VAN INKOMSTEN

Artikel 6

1. Na afloop van elk kalenderjaar voegen de echtgenoten ter verdeling bij helfte bijeen, hetgeen van hun netto-inkomens uit arbeid van dat jaar niet is besteed aan de kosten van de huishouding of inkomstenbelasting of niet aan beiden gelijkelijk ten goede is gekomen;

2. Indien in enig jaar de sub 1 bedoelde kosten en belastingen meer hebben bedragen dan de gezamenlijke inkomsten uit arbeid over dat jaar, zal het verschil naar evenredigheid van ieders bijdrage in volgende jaren eerst uit het restant van de inkomsten uit arbeid van die volgende jaren worden aangezuiverd, alvorens wordt overgegaan tot verdeling van hetgeen van ieders inkomen resteert;

3 Hetgeen de ene echtgenoot van de andere echtgenoot krachtens bedoelde verdeling toekomt, kan in onderling overleg telkenjare geheel of gedeeltelijk schriftelijk worden omgezet in een geldlening op door partijen nader overeen te komen condities;

4. De verplichting tot bijeenvoeging en verdeling zal niet meer plaatshebben:

a. zodra de gemeenschappelijke huishouding feitelijk ophoudt te bestaan;

b. betreffende het kalenderjaar, waarin het huwelijk wordt ontbonden.”

Het hof ¹ heeft, voor zover in cassatie van belang:

- de beschikking van de rechtbank vernietigd voor zover betrekking hebbend op de partneralimentatie en de afwikkeling van het periodiek verrekenbeding;

- de uitkering tot levensonderhoud van de vrouw ten laste van de man bepaald op € 3.717, per maand voor de periode van 1 januari 2022 tot 1 juli 2023, en op € 2.666,- per maand met ingang van 1 juli 2023;

- de vrouw veroordeeld tot terugbetaling aan de man van hetgeen door haar eventueel te veel is ontvangen;

- de man veroordeeld aan de vrouw € 359.149,-- te betalen in het kader van het periodiek verrekenbeding;

- de beschikking van de rechtbank bekrachtigd voor zover het de afwijzing van de vordering van de man ten aanzien van de kosten van de huishouding betreft.

met betrekking tot het verzoek van de man om de vrouw te veroordelen tot terugbetaling van de eventueel te veel ontvangen partneralimentatie:

“5.72 (…). Zoals uit het voorgaande volgt, stelt het hof de door de man aan de vrouw te betalen partneralimentatie vast op een lager bedrag dan de rechtbank. (…) Het hof acht het in dit geval redelijk dat de vrouw de eventueel te veel ontvangen bedragen aan de man terugbetaalt. Niet alleen heeft zij vanaf de ingangsdatum rekening kunnen houden met een mogelijke verlaging van de partnerbijdrage (het beroepschrift is ongeveer een halfjaar voor de ingangsdatum binnengekomen bij het hof), maar ook zal zij, zoals verderop in deze beschikking zal blijken, een aanzienlijk bedrag ontvangen in het kader van de financiële afwikkeling van de echtscheiding. Het hof is daarom van oordeel dat de vrouw over voldoende financiële middelen zal beschikken om de man te kunnen terugbetalen en wijst het daarop betrekking hebbende verzoek van de man toe. (…)”

met betrekking tot de kosten van de huishouding:

“5.115 Tijdens de zitting in hoger beroep is met partijen gesproken over de vraag hoe de vordering van de man ten aanzien van de kosten van de huishouding zich verhoudt tot het periodieke verrekenbeding. De vraag is of de vordering die de man stelt te hebben op de vrouw en de schuld van de vrouw aan de man die daartegenover staat, al dan niet behoort tot het te verrekenen vermogen. De man heeft betoogd dat dit los staat van elkaar en dat de vordering en de bijbehorende schuld niet moeten worden meegenomen in het te verrekenen vermogen. Hij heeft daartoe aangevoerd dat geen sprake is van belegging of herbelegging van overgespaarde inkomsten, zoals de wet vereist. De vrouw heeft aangevoerd dat de vordering en de schuld op de ‘balans’ van het te verrekenen vermogen tegen elkaar weg zouden moeten lopen.

5.116 Het hof is van oordeel dat zowel een eventuele vordering van de man op de vrouw met betrekking tot de kosten van de huishouding, als de daar tegenover staande schuld van de vrouw aan de man, in beginsel tot ieders te verrekenen vermogen behoort. Het hof licht dit als volgt toe. De man heeft een nalatenschap en schenkingen van zijn moeder verkregen van € 264.946,-. Uit dit bedrag is in ieder geval voldaan de aankoop van een zeilboot ter waarde van € 200.000,-, waarvan het hof heeft geoordeeld dat deze niet behoort tot het te verrekenen vermogen. Waar de man het overige bedrag van € 64.946,- specifiek aan heeft voldaan, heeft de man niet aangetoond. Het had op de weg van de man gelegen om een deugdelijke administratie bij te houden, waaraan hij het bedrag van € 64.946,- heeft besteed. Nu hij dat niet heeft gedaan, komt dat voor zijn rekening en risico. Het hof gaat er derhalve vanuit dat de kosten van de huishouding, zoals gebruikelijk, zijn voldaan uit overgespaarde inkomsten.

5.117 Gelet op het vorenoverwogene, is het hof van oordeel dat zowel de eventuele vordering van de man als de eventuele daar tegenoverstaande schuld van de vrouw ter zake van de kosten van de huishouding tot het te verrekenen vermogen behoort. Nu deze posten in dat geval even groot zouden zijn, moeten deze tegen elkaar worden weggestreept in het kader van de verrekening en kan het hof niet anders concluderen dan dat de man bij dit verzoek geen belang heeft. Het hof zal het verzoek van de man met betrekking tot de kosten van de huishouding dan ook afwijzen en de bestreden beschikking bekrachtigen, zij het op andere gronden.”

“Indien een verrekenplicht betrekking heeft op een in de huwelijkse voorwaarden omschreven tijdvak van het huwelijk en over dat tijdvak niet is afgerekend, blijft de verplichting tot verrekening over dat tijdvak in stand en strekt deze zich uit over het saldo, ontstaan door belegging en herbelegging van hetgeen niet verrekend is, alsmede over de vruchten daarvan.”

Voor de afwikkeling op de voet van art. 1:141 lid 1 BW bepaalt art. 1:141 lid 3 BW dat het bij het einde van het huwelijk aanwezige vermogen wordt vermoed te zijn gevormd uit hetgeen verrekend had moeten worden, tenzij uit de eisen van redelijkheid en billijkheid in het licht van de aard en omvang van de verrekenplicht anders voortvloeit.

Voor zover het onderdeel in 2.3.8 tot uitgangspunt neemt dat bij de afwikkeling van een periodiek verrekenbeding op de voet van art. 1:141 lid 1 BW schulden nooit in aanmerking kunnen worden genomen als deel van het te verrekenen vermogen, berust het op een onjuiste rechtsopvatting. Zoals blijkt uit art. 1:136 lid 1, tweede volzin, BW en de verwijzing in art. 1:143 lid 2 BW – dat op grond van art. 1:141 lid 3, tweede volzin, BW van overeenkomstige toepassing is – naar art. 674 Rv, kunnen ook schulden tot het te verrekenen vermogen behoren. Of dat het geval is hangt af van de inhoud van het periodiek verrekenbeding. ²

Anders dan het onderdeel in 2.3.8 betoogt, ziet het bewijsvermoeden van art. 1:141 lid 3 BW ook op schulden.

Het hof heeft vervolgens in rov. 5.117 geoordeeld dat de tegenover de vordering van de man staande schuld van de vrouw tot haar te verrekenen vermogen behoort, en daartoe louter verwezen naar “het vorenoverwogene”.

Het onderdeel klaagt in 2.3.10 terecht dat die motivering het bestreden oordeel niet kan dragen. Uit het oordeel dat de vordering van de man met betrekking tot de kosten van de huishouding in de verrekening moet worden betrokken (zie hiervoor in 3.4), volgt niet zonder meer dat hetzelfde geldt voor de daartegenover staande schuld van de vrouw.

De vraag of de man ter weerlegging van het vermoeden van art. 1:141 lid 3 BW voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat de schuld van de vrouw niet moet worden betrokken in de verrekening, dient in de eerste plaats te worden beantwoord aan de hand van de inhoud en de onderlinge verhouding van de art. 5 en 6 van de huwelijkse voorwaarden, en het daarin gemaakte onderscheid tussen de onderlinge draagplicht van de echtgenoten ten aanzien van de kosten van de huishouding en de verplichting tot verrekening van niet aan de huishouding bestede netto-inkomens uit arbeid.