Rechtbank Limburg 20-03-2024, ECLI:NL:RBLIM:2024:1619

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- de dagvaarding met producties 1 tot en met 15;
- de conclusie van antwoord tevens eis in reconventie met productie 1 tot en met 28;
- de brief van 14 september 2022 waarin een mondelinge behandeling is bepaald;

- de mondelinge behandeling van 31 mei 2023, waarvan proces-verbaal is opgemaakt.

Ten slotte is vonnis bepaald.

Partijen, [eisers in conventie, verweerders in reconventie] en [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] , zijn zussen en broer. Hun vader, [erflater] (hierna: [de] vader) is op [overlijdensdatum 1] 2013 overleden. Hun moeder, [erflaatster] (hierna: [de] moeder) was enig erfgenaam krachtens het testament van vader. Moeder is op [overlijdensdatum 2] 2018 overleden. Partijen zijn de erfgenamen en hebben de nalatenschap allen zuiver aanvaard. De nalatenschap is nog onverdeeld.

Tot de nalatenschap van moeder behoort ten eerste de boerderij aan de [adres] te [plaats] , waar partijen zijn opgegroeid. Deze bestaat uit een woning met aanhorigheden, zoals stallen en schuren (0.43.50 ha) en landbouwgrond (8.66.35 ha), met een totale oppervlakte van 9.09.85 ha. Daarnaast bevat de nalatenschap nog een aantal andere activa en passiva, waarover hierna (bij de beoordeling) meer.

Partijen wensen tot verdeling van de boerderij over te gaan. Zij twisten echter over de vraag aan wie de boerderij moet worden toegedeeld en welke waarde tot uitgangspunt bij de verdeling moet worden genomen. [eisers in conventie, verweerders in reconventie] willen dat de boerderij aan hen wordt toegedeeld, [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] stellen zich op het standpunt dat de boerderij door hen moet worden overgenomen.

Rentmeesterskantoor [naam kantoor] heeft de marktwaarde van de boerderij op 8 juli 2019 getaxeerd op € 912.000,00 (inclusief ‘betalingsrechten’). De taxatie is verricht in opdracht van de “ [naam erven] ”, zijnde partijen.

In opdracht [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] heeft rentmeester [naam rentmeester] bij taxatierapport van 9 oktober 2020 de marktwaarde van de boerderij per 25 september 2020 getaxeerd op € 945.000,00.

[eisers in conventie, verweerders in reconventie] hebben aangegeven de boerderij te willen overnemen, uitgaande van een marktwaarde van € 1.021.460,00, gebaseerd op een taxatierapport van [naam makelaarskantoor] van 22 april 2020 (peildatum 1 april 2020).

Gelet op het vorenstaande en het feit dat zij uit de onverdeeldheid wensen te geraken vorderen [eisers in conventie, verweerders in reconventie] dat de rechtbank bij vonnis, voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad

[gedaagden in conventie, eisers in reconventie] zal veroordelen tot verdeling van de (ontbonden) gemeenschap, waarin partijen deelgenoten zijn;

zal benoemen een onzijdig persoon als bedoeld in artikel 3:181 BW om [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] , voor zover zij onwillig zijn, te vertegenwoordigen bij de werkzaamheden tot verdeling van de gemeenschap;

zal benoemen een notaris ten overstaan van wie – tenzij partijen alsnog overeenstemming bereiken omtrent de keuze van de notaris – de werkzaamheden der vereffening en verdeling zullen plaatsvinden;

zal bepalen dat deze notaris wordt aangewezen om een boedelbeschrijving te maken (te vereffenen) en de boedel tussen partijen te verdelen;

zal bepalen dat de onzijdige persoon en de notaris hun kosten ten laste kunnen brengen van de gemeenschap;

zal bepalen dat alle deelgenoten gehouden zijn tot het aanleveren van alle informatie die door de onzijdig persoon en de notaris noodzakelijk worden geacht, zulks bij gebreke op straffe van een dwangsom, waarvan de omvang door de rechtbank in goede justitie te bepalen;

zal bepalen dat [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] aan hen in eigendom toebehorende dan wel krachtens verdeling van de gemeenschap toevallende zaken dienen op te halen c.q. te verwijderen uit de boerderij met aanhorigheden gelegen aan de [adres] te [plaats] binnen een week na betekening van dit vonnis, zulks op straffe van een dwangsom van € 250,00 per dag of dagdeel met een maximum van € 25.000,00;

kosten rechtens.

[gedaagden in conventie, eisers in reconventie] voeren verweer.

Op de stellingen van partijen wordt hierna, voor zover nodig, nader ingegaan.

Op hun beurt stellen [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] dat zij uit de onverdeeldheid wensen te geraken op grond waarvan zij vorderen dat de rechtbank bij vonnis, voor zoveel mogelijk uitvoerbaar bij voorraad

[eisers in conventie, verweerders in reconventie] zal veroordelen hun medewerking te verlenen aan het opstellen van een verklaring voor erfrecht, uiterlijk binnen vijf dagen na betekening van het in dezen te wijzen vonnis, zulks op straffe van een aan [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] te verbeuren dwangsom ter hoogte van € 250,00 per persoon per dag of dagdeel dat zij daarmee in gebreke zijn, met een maximum van € 25.000,00;

zal bepalen dat de activa van de nalatenschap worden toegedeeld aan [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] , voor wat betreft de onroerende goederen tegen de door [naam rentmeester] getaxeerde waarde, onder de verplichting van [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] om aan [eisers in conventie, verweerders in reconventie] een door de rechtbank vast te stellen vergoeding wegens overbedeling uit te keren;

subsidiair, indien en voor zover de rechtbank van oordeel is dat het rapport van [naam rentmeester] niet als uitgangspunt zal kunnen dienen voor het bepalen van de waarde van de onroerende goederen, een agrarisch deskundige zal benoemen en zal bepalen dat de deskundige bij de waardering van de onroerende goederen rekening zal dienen te houden met het gebruik als omschreven in punt 3.11 van de conclusie van antwoord in conventie tevens eis in reconventie, alsmede zal bepalen dat de kosten van de deskundige voor rekening van de nalatenschap komen dan wel alle partijen tot betaling van deze kosten zal veroordelen, ieder voor een gelijk deel;

zal bepalen dat [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] de door hen vanaf de overlijdensdatum van moeder tot aan de datum van de verdeling voorgeschoten kosten en verrichte werkzaamheden ten laste van de nalatenschap mogen brengen en dat ¼ van de ten laste van de nalatenschap te brengen kosten aan ieder der deelgenoten moet worden toegerekend, zodanig dat dit in mindering strekt op hun aandeel in de nalatenschap;

[eiseres in conventie, verweerster in reconventie sub 1] zal veroordelen om uiterlijk binnen vijf dagen na betekening van dit vonnis tegen behoorlijk bewijs van kwijting aan de nalatenschap een gebruiksvergoeding te voldoen voor het gebruik van de zolder en een deel van de stal als houtopslag ter hoogte van € 187,50 per maand zolang dit gebruik voortduurt en zal bepalen dat ieder der erfgenamen recht heeft op uitkering van ¼ deel van deze vergoeding;

[eisers in conventie, verweerders in reconventie] zal veroordelen aan deze verdeling mee te werken, op straffe van een dwangsom van € 250,00 per dag of dagdeel dat zij daarmee in gebreke zijn, met een maximum van € 25.000,00;

dit alles met veroordeling van [eisers in conventie, verweerders in reconventie] in de kosten van deze procedure.

[eisers in conventie, verweerders in reconventie] voeren verweer.

Op de stellingen van partijen wordt hierna, voor zover nodig, nader ingegaan.

De rechtbank zal de vorderingen in conventie en reconventie gezien hun samenhang gezamenlijk beoordelen.

Gelet op de (mede op zitting gebleken) onverenigbaarheid en onwrikbaarheid van de door partijen over en weer ingenomen standpunten ten aanzien van met name de verdeling van de boerderij acht de rechtbank het niet aannemelijk dat benoeming van een onzijdig persoon respectievelijk een notaris, zoals gevorderd door [eisers in conventie, verweerders in reconventie] , enig soelaas zal bieden. Immers, de kans dat partijen door tussenkomst van een onzijdig persoon respectievelijk een notaris tot overeenstemming over de verdeling van de boerderij zullen komen, acht de rechtbank zo goed als uitgesloten. In het licht hiervan alsmede gelet op de vordering in reconventie van [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] tot toedeling aan hen van de boerderij, zal de rechtbank hierna dan ook beoordelen of de boerderij aan één van partijen zal worden toegedeeld en, zo ja, aan wie, zulks na afweging van de belangen van elk der partijen, en welke waarde hierbij als uitgangspunt dient te worden gehanteerd. Daarnaast zal de rechtbank ook voor het overige tot verdeling van de nalatenschap overgaan. Hoewel de rechtbank de afzonderlijke vorderingen in de petita in conventie en in reconventie zoveel mogelijk zal volgen, merkt zij in algemene zin op dat de rechter die de verdeling vaststelt enige mate van vrijheid geniet, niet is gebonden aan hetgeen partijen over en weer hebben gevorderd en niet expliciet behoeft in te gaan op hetgeen partijen aanvoeren.

Voorop gesteld zij dat met ‘de boerderij’ het in geding zijnde integrale complex aan onroerende zaken wordt bedoeld, aldus de woning met aanhorigheden, zoals stallen en schuren (0.43.50 ha) en de landbouwgrond (8.66.35 ha), met een totale oppervlakte van 9.09.85 ha (zie hiervoor onder ‘de feiten’ rov. 2.2).

Allereerst zal de rechtbank beoordelen of de boerderij aan één der partijen dient te worden toegedeeld. Die vraag zal de rechtbank aanstond bevestigend beantwoorden. Immers, verkoop en levering van de boerderij aan een derde partij, waarna de opbrengst van de verkoop gelijkelijk onder de erfgenamen wordt verdeeld, is niet aan de orde, nu partijen elk een substantieel belang hebben bij toedeling van de boerderij aan één van hen, hetgeen volgt uit de hierna volgende overwegingen, alsmede in aanmerking genomen dat het kennelijk de uitdrukkelijke wens was van vader en moeder dat de boerderij in de familie Van de Weijer blijft.

De vervolgens te beantwoorden vraag is tegen welke waarde de boerderij aan [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] dient te worden toegedeeld, zodat de alsdan op hen rustende verplichting tot vergoeding wegens overbedeling aan [eisers in conventie, verweerders in reconventie] kan worden bepaald. Daartoe het volgende.

De overige activa van de eenmanszaak overeenkomstig de liquidatiebalans per [overlijdensdatum 2] 2018 (productie 7, dgv) – meer in het bijzonder de betalingsrechten (subsidies) en de liquide middelen – zijn geen onderwerp van het tussen partijen gevoerde debat geweest, zodat de rechtbank ervan uitgaat dat hierover overeenstemming is tussen partijen en zij hierop niet meer behoeft te beslissen.

De rechtbank houdt het ervoor dat zulks evenzeer het geval is met de activa, genoemd in het staatje in randnummer 3.5, p. 10 van de conclusie van antwoord in conventie tevens eis in reconventie, onder 2 t/m 8; ook deze goederen zullen in de verdeling worden betrokken, voor zover dat nog niet is gebeurd, derhalve ook de door [eiseres in conventie, verweerster in reconventie sub 1] te betalen gebruiksvergoeding voor het gebruik van de zolder en een deel van de stal ad € 187,50 per maand zolang dit gebruik voortduurt, zoals [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] onder 5 van het petitum in reconventie hebben gevorderd. Die vordering is weliswaar betwist door [eisers in conventie, verweerders in reconventie] , maar die betwisting is onvoldoende gemotiveerd en onderbouwd, zodat de rechtbank hieraan voorbijgaat.

De rechtbank begrijpt tevens dat partijen het eens zijn over een aantal schulden en dat deze reeds voldaan zijn, zoals (bijvoorbeeld) de begrafeniskosten en de lopende kosten van de boerderij. Deze zal de rechtbank dan ook niet verder bespreken.

Anders is het gesteld met de door [eisers in conventie, verweerders in reconventie] alsmede de door [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] gestelde ‘voorgeschoten kosten’, waarvan partijen hebben gesteld dat deze ten laste van de nalatenschap dienen te worden gebracht en dat een/vierde van de ten laste van de nalatenschap te brengen kosten aan ieder van de erfgenamen moet worden toegerekend, in die zin dat dit deel in mindering strekt op hun aandeel in de nalatenschap. Daartoe het volgende.

Al het voorgaande brengt met zich dat aan het opstellen van een verklaring van erfrecht niets meer in de weg staat, zoals gevorderd door [gedaagden in conventie, eisers in reconventie] , zodat de nalatenschap (verder) kan worden afgewikkeld en de in dat kader noodzakelijke verrichtingen ten behoeve van onder andere de bank en de fiscus kunnen worden gedaan. [eisers in conventie, verweerders in reconventie] zullen bij eindvonnis dan ook tot medewerking hieraan worden veroordeeld, zulks op straffe van een dwangsom van € 250,00 per persoon per dag(deel) dat zij daarmee in gebreke zijn, met een maximum van € 25.000,00.

Al het overige gevorderde – niet betrekking hebbende op de ‘voorgeschoten kosten’ zoals besproken in de rechtsoverwegingen 4.9.4 en 4.9.5 – zal bij eindvonnis worden afgewezen. Dit geldt ook voor kwesties die niet expliciet in dit vonnis zijn besproken, zaken waaraan vooral bij conclusie van antwoord in reconventie een veelheid aan (ten opzichte van de dagvaarding doorgaans nieuwe) stellingen ten grondslag is gelegd zonder dat daar uitdrukkelijk juridische consequenties aan zijn verbonden.

Nu partijen bloedverwanten zijn, zullen de proceskosten bij eindvonnis worden gecompenseerd, in die zin dat iedere partij haar eigen kosten draagt.

verwijst de zaak in beide gevallen (5.1 en 5.2) naar de rol van 17 april 2024, waarna partijen de gelegenheid krijgen om vier weken nadien op elkaars aktes te reageren bij antwoordakte;

stelt partijen in de gelegenheid om, indien zij tot een vaststellingsovereenkomst zijn gekomen met betrekking tot de ‘voorgeschoten kosten’ zoals bedoeld in rov. 4.9.4 en 4.9.5, bij brief of formulier, in te dienen bij de griffie van de rechtbank op voormelde roldatum of zoveel eerder als mogelijk is, gezamenlijk (eind)vonnis te verzoeken, te wijzen binnen twee weken na dagtekening van het gezamenlijk verzoek;

houdt iedere verdere beslissing aan.