Parket bij de Hoge Raad 12-07-2024, ECLI:NL:PHR:2024:762

Bij verzoekschrift tot vaststelling vaderschap ex art. 1:207 BW van 25 oktober 2022 heeft de zoon de rechtbank Oost-Brabant verzocht om het vaderschap van de man ten aanzien van de zoon vast te stellen.

In deze procedure heeft de rechtbank de vrouw niet als belanghebbende aangemerkt en haar dus ook niet de gelegenheid geboden een verweerschrift in te dienen. ³

Bij beschikking van 2 maart 2023 ⁴ heeft de rechtbank vastgesteld dat de man de vader is van de zoon.

De vrouw is van deze beschikking in hoger beroep gekomen met het verzoek deze te vernietigen en, opnieuw rechtdoende, het verzoek tot vaststelling van het vaderschap alsnog af te wijzen, dan wel te bepalen dat de familieband tussen de zoon en de man door middel van een DNA-onderzoek wordt vastgesteld.

De zoon en de moeder hebben verweer gevoerd en verzocht de vrouw niet-ontvankelijk te verklaren in het hoger beroep, dan wel het beroep af te wijzen. Zij hebben voorts een akte van uitlating over de ontvankelijkheid van appellante genomen.

De mondelinge behandeling heeft plaatsgevonden op 1 augustus 2023. Zijdens de vrouw is een pleitnotitie overgelegd.

Bij beschikking van 24 augustus 2023 ⁵ heeft het hof ’s-Hertogenbosch de vrouw niet-ontvankelijk verklaard in haar hoger beroep. Het heeft daartoe vooropgesteld dat in een zaak als deze op grond van art. 806 lid 1 Rv slechts hoger beroep kan worden ingesteld door de verzoeker en door belanghebbenden als bedoeld in art. 798 lid 1 Rv (rov. 5.2). Het hof heeft vastgesteld de vrouw in haar hoedanigheid van erfgenaam in het Procesreglement overige Boek 1-zaken (juli 2023) niet als belanghebbende wordt aangemerkt. Voorts heeft het hof overwogen dat de vrouw, gezien het karakter van de procedure tot gerechtelijk vaststellen van het vaderschap, met het door haar gestelde financieel belang geen rechtstreeks, maar slechts een afgeleid belang heeft bij het verzoek van de zoon. Volgens het hof kan de vrouw daarom niet worden aangemerkt als belanghebbende in de zin van art. 798 Rv, hetgeen meebrengt dat zij geen hoger beroep kan instellen (rov. 5.5).

Op 22 november 2023 heeft de vrouw (tijdig) cassatieberoep ingesteld. De zoon heeft verweer gevoerd met conclusie tot verwerping van het cassatieberoep. De moeder heeft geen verweer gevoerd.

Het middel bestrijdt vanuit verschillende invalshoeken het oordeel van het hof dat de vrouw niet kan worden aangemerkt als belanghebbende in de procedure op het verzoek van de zoon tot vaststelling van het ouderschap als bedoeld in art. 1:207 lid 1 BW.

Art. 1:207 lid 1 BW bepaalt dat het ouderschap van een persoon, ook indien deze is overleden, door de rechtbank kan worden vastgesteld op de grond dat deze persoon de verwekker is van het kind of op de grond dat deze als levensgezel van de moeder heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad. ⁶ De gerechtelijke vaststelling van het ouderschap kan volgens de regering worden beschouwd als een laatste mogelijkheid om tussen ouder en kind een afstammingsband tot stand te brengen in het geval dat de verwekker of instemmende levensgezel niet wil of – bijvoorbeeld door overlijden – niet kan erkennen. ⁷

De gerechtelijke vaststelling van het ouderschap werkt terug tot het moment van de geboorte van het kind (art. 1:207 lid 5 BW) . ¹¹ Ter bescherming van de belangen van derden en uit een oogpunt van rechtszekerheid zijn aan de terugwerkende kracht echter twee beperkingen gesteld. ¹² In de eerste plaats worden te goeder trouw door derden verkregen rechten door de vaststelling niet geschaad (lid 5, tweede volzin). Voorts ontstaat geen verplichting tot teruggave van vermogensrechtelijke voordelen, voor zover degene die hen heeft genoten ten tijde van het doen van het verzoek daardoor niet was gebaat (lid 5, derde volzin).

Uw Raad heeft in het arrest van 19 februari 2010 inzake Notaris P. geoordeeld dat onder ‘derden’ in de zin van lid 5, tweede volzin, niet mede zijn begrepen degenen die (reeds) voor de vaststelling als erfgenaam golden, en ook niet hun rechtsopvolgers onder algemene titel. Volgens uw Raad zou een andere opvatting immers onverenigbaar zijn met de door het scheppen van de mogelijkheid van gerechtelijke vaststelling nagestreefde gelijkstelling, met name ook in erfrechtelijk opzicht, van kinderen die binnen huwelijk en kinderen die buiten het huwelijk zijn geboren. ¹³

Het gevolg is dat het kind bij postume vaststelling van het ouderschap met terugwerkende kracht een goederenrechtelijke aanspraak kan verkrijgen. Indien het met de andere kinderen mede-erfgenaam wordt, kan dit voor de erkende kinderen verlies van eigendom tot gevolg hebben. Het kind kan, als erfgenaam uit de eerste parentele (art. 4:10 lid 1, aanhef en sub a, BW) , versterferfgenamen uit een lagere parentele zelfs geheel verdringen en het recht verkrijgen om de hereditatis petitio in te stellen (art. 4:183 BW) . ¹⁴ Is er een testament dat een erfstelling inhoudt en wordt het kind slechts legitimaris, dan kan het kind door uitoefening van zijn wilsrecht een vordering verkrijgen op de gezamenlijke erfgenamen dan wel de als erfgenaam achtergelaten echtgenoot van de erflater (art. 4:79 en 4:80 BW) . ¹⁵

De kring van personen die een verzoek tot gerechtelijke vaststelling van het ouderschap kunnen doen, is beperkt. ¹⁶ Een verzoek kan uitsluitend worden gedaan door de moeder (zolang het kind de leeftijd van zestien jaar niet heeft bereikt) en door het (minder- of meerderjarige) kind (art. 1:207 lid 1, aanhef en sub a en b, BW) . ¹⁷ Anders dan ten aanzien van de moeder het geval is (lid 3), geldt voor het kind geen termijn.

De verwekker kan geen verzoek doen tot gerechtelijke vaststelling. ¹⁸ In de wetsgeschiedenis wordt erop gewezen dat voor hem de weg openstaat van de erkenning, zonodig via vervangende toestemming van de rechtbank (art. 1:204 lid 3 BW) . ¹⁹ In de literatuur wordt opgemerkt dat nu bij gerechtelijke vaststelling van het ouderschap geen ruimte is voor een belangenafweging ²⁰, de mogelijkheid van gerechtelijke vaststelling op verzoek van de verwekker onwenselijke gevolgen zou kunnen hebben. ²¹

Ook in aanverwante regelingen is de kring van verzoekers beperkt. Een voorbeeld vormt de ontkenning van het van rechtswege door huwelijk of geregistreerd partnerschap ontstane vaderschap (art. 1:200 BW) . Vaderschap kan slechts worden ontkend door de vader, de moeder of door het kind zelf. De verwekker en de instemmende levensgezel hebben niet de mogelijkheid om ontkenning van het juridisch vaderschap te verzoeken. De rechtvaardiging hiervan wordt wel gevonden in het beschermenswaardig belang van de integriteit van en de rust in het gezin. ²²

Het begrip ‘belanghebbende’ is in de algemene regeling van de verzoekschriftprocedure (art. 261-291 Rv) niet gedefinieerd. Nadere bepaling van het belanghebbende-begrip is overgelaten aan de rechter. ²³ Volgens vaste rechtspraak van uw Raad moet het antwoord op de vraag of iemand als belanghebbende kan worden aangemerkt, worden afgeleid uit de aard van de procedure en de daarmee verband houdende wetsbepalingen. Daarbij zal een rol spelen in hoeverre iemand door de uitkomst van de desbetreffende procedure zodanig in een eigen belang kan worden getroffen dat deze daarin behoort te mogen opkomen ter bescherming van dat belang of in hoeverre deze anderszins zo nauw betrokken is of is geweest bij het onderwerp dat in de procedure wordt behandeld, dat daarin een belang is gelegen om in de procedure te verschijnen. ²⁴

De bepaling geldt ook in hoger beroep. De appelrechter dient ambtshalve te beoordelen of een betrokkene in hoger beroep belanghebbende is (en appel mag instellen, art. 806 Rv) . De appelrechter is daarbij niet gebonden aan het oordeel dienaangaande van de rechter in eerste aanleg. ²⁵

Sedertdien is deze maatstaf – of het onderwerp van de zaak ertoe kan leiden dat de rechten of verplichtingen waarop de betrokkene zich beroept, rechtstreeks door de rechterlijke beslissing worden geraakt – vaste rechtspraak. ²⁹

Er kan uit worden afgeleid dat een indirect belang niet voldoende is om als belanghebbende te worden aangemerkt. ³⁰ Uw Raad spreekt in dit verband van een ontoereikend ‘afgeleid belang’. ³¹

Uit de rechtspraak van uw Raad lijkt te kunnen worden afgeleid dat een erfrechtelijk belang op zichzelf genomen niet kwalificeert als een voldoende ‘rechtstreeks belang’ in de zin van art. 798 lid 1, eerste volzin, Rv. ³² Ik wijs op de volgende drie uitspraken.

Bij zijn verwijzing naar het Procesreglement overige (Boek 1) zaken, dat voor de procedure tot ontkenning van het vaderschap met de wettelijke regeling in overeenstemming wordt geoordeeld, brengt uw Raad voorts nog onder de aandacht dat dit procesreglement – dat toentertijd nog anders luidde dan latere versies (zie hierna alinea 3.26 e.v.) – voor de procedure tot gerechtelijke vaststelling van het vaderschap uitgaat van een ruimere kring van belanghebbenden dan voor de procedure tot ontkenning van het vaderschap (rov. 3.4.4, niet geciteerd).

Tot slot kan nog de beschikking van uw Raad van 26 juni 2015 ³⁵ worden genoemd. In deze zaak had de kantonrechter op verzoek van de curatoren op de voet van art. 1:386 jo. 1:345 lid 1 aanhef en sub a, BW toestemming verleend voor de verkoop van een pand dat toebehoorde aan de onder curatele gestelde moeder van de curatoren. De andere zoon van curanda – huurder – was door het hof in hoger beroep niet-ontvankelijk verklaard op de grond dat de zaak niet rechtstreeks betrekking had op zijn rechten of verplichtingen in de zin van art. 798 lid 1 Rv. In haar conclusie bepleitte A-G Wesseling-van Gent dat de zoon als belanghebbende in de zin van art. 798 lid 1 Rv diende te worden aangemerkt. Door zijn positie als bewoner en gebruiker van het pand en verder zijn positie als legataris was volgens haar sprake van een persoonlijk en actueel recht dat mogelijk in het geding was als het pand zou worden verkocht. ³⁶ Uw Raad overwoog dat in een geval als het onderhavige de huurder in elk geval als belanghebbende in de zin van art. 798 lid 1 Rv kan worden aangemerkt indien aannemelijk is dat toewijzing van het verzoek leidt tot een dreiging van inbreuk op zijn rechten als huurder. De positie van de zoon als legataris werd door uw Raad niet benoemd.

In de feitenrechtspraak is voor de procedure tot vaststelling van het ouderschap op de voet van art. 1:207 BW invulling gegeven aan het begrip ‘belanghebbende’ in het Procesreglement overige (Boek 1) zaken (hierna: het Procesreglement). Dit reglement geldt voor de procedure bij de rechtbank. In hoger beroep is op alle categorieën verzoeken op het gebied van personen- en familierecht het Procesreglement verzoekschriftprocedures familiezaken gerechtshoven van toepassing. ³⁷ Dit bevat echter geen bepaling over de vraag wie als belanghebbende is aan te merken.

Op grond van het door het hof in de bestreden beschikking (rov. 5.4) toegepaste Procesreglement (versie juli 2023, Stcrt. 2023, 16977) gelden ingevolge art. 2.2 sub c als belanghebbenden bij een dergelijk verzoek “in elk geval” de volgende in Bijlage 3 vermelde personen: (a) degene op wie het verzoek betrekking heeft, (l) de minderjarige (vertegenwoordigd door een bijzonder curator), (m) de aangewezen vader of – indien deze vader is overleden – diens afstammelingen, en (r) de moeder.

Deze lijst van belanghebbenden sluit aan bij de kring van verzoekers in art. 1:207 BW, maar voegt daaraan drie personen toe: de aangewezen vader, de moeder van het meerderjarig kind en de afstammelingen van de vader, in het geval hij is overleden.

In de bestreden beschikking (rov. 5.5) refereert het hof ook aan de in de beschikking van uw Raad van 17 mei 2013 genoemde versie van het Procesreglement (Regeling van 15 maart 2005, Stcrt. 2005, 52, zoals laatstelijk gewijzigd op 1 april 2013, Stcrt. 2013, 7448). Daarin werden, voor zover van belang, in Bijlage 3 onder (m) als belanghebbenden aangemerkt ‘de aangewezen vader of – indien deze vader is overleden – diens erfgenamen’.

De term ‘erfgenamen’ in Bijlage 3 onder (m) is per 1 april 2014 vervangen door ‘afstammelingen’. Deze wijziging is niet toegelicht. ³⁹ Mogelijk houdt zij verband met de gelijktijdige wijziging van het ingevolge art. 2.2 in verbinding met Bijlage 2 voorgeschreven bescheid nummer 39, dat bij het verzoekschrift moet worden overgelegd indien de man overleden is: een GBA-uittreksel met daarop de (adresgegevens van) al zijn afstammelingen. De term ‘afstammelingen’ in Bijlage 2, bescheid nummer 39 is in 2014 in de plaats gekomen van de term ‘nakomelingen’. ⁴⁰ Het is voorstelbaar dat hiermee aansluiting werd gezocht bij de terminologie in Boek 4 BW. ⁴¹ Ook is het denkbaar dat de wijziging is ingevoerd met het oog op de praktische hanteerbaarheid, aangezien in de GBA – thans BRP – geen erfgenamen zijn opgenomen, maar wel afstammelingen. ⁴²

In de feitenrechtspraak zijn enkele zaken te vinden die relevant zijn voor het onderhavige geschil. Ik bespreek drie uitspraken.

Naar aanleiding van dit arrest is in de literatuur ⁴⁵ de vraag opgeworpen of de weduwe in de procedure niet te veel haar pijlen heeft gericht op haar positie als erfgenaam, op grond waarvan zij meende rechtstreeks belanghebbende te zijn. Hierdoor zouden haar eventuele andere (familierechtelijke) belangen, die mogelijk wel een rechtstreeks belang opleveren, naar de achtergrond zijn geraakt.

In de wetsgeschiedenis is opgemerkt dat tot de in art. 798 lid 1, eerste volzin, Rv beschermde ‘rechten of verplichtingen’ behoren de rechten die een burger kan ontlenen aan de een ieder verbindende bepalingen van het EVRM. ⁴⁸

Dit leidt er bijvoorbeeld toe dat de vraag naar het belanghebbende zijn in de zin van art. 798 lid 1, eerste volzin, Rv moet worden beantwoord met inachtneming van de uit art. 8 EVRM voortvloeiende eisen, die meebrengen dat een persoon die aanspraak kan maken op de bescherming van zijn familieleven als in die bepaling voorzien, er tevens aanspraak op kan maken dat hij in voldoende mate betrokken wordt in het besluitvormingsproces dat kan leiden tot een inmenging in dat familieleven, daaronder begrepen de gerechtelijke procedure, welke procedure op zichzelf tevens moet voldoen aan de eisen die voortvloeien uit art. 6 EVRM. ⁴⁹

Het cassatiemiddel brengt de vraag naar de kring van belanghebbenden in een procedure tot gerechtelijke vaststelling van het ouderschap op de voet van art. 1:207 BW in verband met het recht op toegang tot de rechter in de zin van art. 6 EVRM.

Ofschoon het recht op toegang tot de rechter niet expliciet in de tekst van de bepaling is opgenomen, wordt dit door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) wel in die tekst gelezen. Het hof ziet het recht op toegang tot de rechter als een inherent onderdeel van het recht op een eerlijk proces. De bepaling waarborgt enkel de toegang tot de rechter als er naar nationaal recht sprake is van een relevante procedure. ⁵⁰

Om als “right” in de zin van art. 6 EVRM te kunnen worden aangemerkt, moet het recht of de verplichting een basis hebben in het nationale recht. ⁵² Het EHRM heeft meermaals overwogen dat, bij het bepalen of een recht of verplichting een basis heeft in het nationale recht, aanknopingspunten zijn: de relevante nationale regelgeving en de interpretatie hiervan door de nationale rechter. ⁵³ Het is aan de nationale autoriteiten, in het bijzonder de nationale rechter, om de nationale wetgeving te interpreteren. Alleen in het geval dat de interpretatie arbitrair of “manifestly unreasonable” is, kan het EHRM vaststellen of de gevolgen van de betreffende interpretatie verenigbaar zijn met het EVRM. ⁵⁴

Voor zover het middel ervan uitgaat dat als “right” in de zin van art. 6 EVRM ook moet worden opgevat het recht van een erfgenaam om gehoord te worden en/of te appelleren in een procedure tot gerechtelijke vaststelling op de voet van art. 1:207 BW, is het volgende van belang.

Op 13 april 2023 heeft het EHRM zich in een advisory opinion uitgelaten over de procedurele status en rechten van een biologische ouder in de procedure tot adoptie van een volwassene. ⁵⁵ In de Finse zaak die heeft geleid tot deze advisory opinion ging het om het volgende. De meerderjarige zoon (C) woonde sinds zijn vierde levensjaar bij zijn tante (B), die op verzoek van de biologische moeder (A) de gedeelde voogdij had. Meer dan twintig jaar later (C was inmiddels 25 jaar) was B een procedure tot adoptie gestart. A had zich tegen deze adoptie verzet en zij was in eerste aanleg ook (op haar verzoek) gehoord. In eerste aanleg had de rechter de adoptie toegewezen. A kwam in hoger beroep. Zij werd echter niet-ontvankelijk verklaard, omdat zij geen partij was in de adoptieprocedure. Zij heeft vervolgens cassatie ingesteld.

Het Finse Hooggerechtshof heeft op grond van art. 1 Protocol 16 EVRM vragen gesteld aan het EHRM. In de kern komen de vragen erop neer of op basis van art. 6 en 8 EVRM de biologische ouder in de adoptieprocedure van een meerderjarig kind moet worden gehoord of als partij in de procedure moet worden aangemerkt.

In zijn verzoek heeft het Finse Hooggerechtshof een schets gegeven van het toepasselijke juridisch kader. In het geval van de adoptie van een minderjarig kind is op grond van de Finse adoptiewet vereist dat de biologische ouders instemmen met de adoptie; ook hebben zij het recht om te worden gehoord en om beroep in te stellen. Als het gaat om adoptie van een meerderjarig kind hebben de biologische ouders deze rechten op grond van de Finse adoptiewet niet. In de parlementaire geschiedenis van de Finse adoptiewet is opgemerkt dat de adoptie van een volwassene een aangelegenheid is tussen de adoptieouder en het adoptiekind. Het Finse Hooggerechtshof leidt hieruit af dat de Finse wetgever de biologische ouders van een meerderjarig kind daarom geen procedurele rechten in de procedure tot adoptie heeft willen geven. ⁵⁶

Ten slotte is van belang dat art. 6 EVRM alleen van toepassing is als de uitkomst van de procedure rechtstreeks beslissend is voor de rechten en verplichtingen in kwestie; deze moeten het onderwerp van het geschil zijn. ⁵⁸ Er zijn mij geen gevallen bekend waarin dit laatste vereiste werd toegepast op een vergelijkbaar feitencomplex als in het thans voorliggende geval aan de orde is.

Tegen deze achtergrond kom ik tot de bespreking van het cassatiemiddel.

Onderdeel 1 bestaat uit twee subonderdelen (1.1 en 1.2).

Subonderdeel 1.1 bestempelt het oordeel dat de vrouw geen belanghebbende is als onjuist, onbegrijpelijk en/of ontoereikend gemotiveerd. Deze hoofdklacht wordt uitgewerkt in drie nadere subonderdelen (a, b en c).

In subonderdeel 1.1-a wordt ten eerste betoogd dat de vrouw wel degelijk rechtstreeks belanghebbende is in de zin van art. 798 lid 1 Rv. Daartoe wordt aangevoerd dat de vrouw (naar ’s hofs vaststelling in rov. 5.5) erfgenaam is van de man. De zoon heeft als rechtstreeks gevolg van de gerechtelijke vaststelling recht op zijn legitieme portie (art. 4:63 lid 1 BW) , ter zake waarvan hij een vordering heeft op de vrouw (art. 4:80 lid 1 BW) .
Ten tweede wordt aangevoerd dat de wetgever onderkend heeft dat een gerechtelijke vaststelling vooral vermogensrechtelijke gevolgen heeft, zoals het verkrijgen van erfrechtelijke aanspraken. ⁵⁹ Daarmee zou onverenigbaar zijn dat de vrouw, wier vermogensrechtelijke positie rechtstreeks door de gerechtelijke vaststelling zou worden aangetast, niet als belanghebbende wordt aangemerkt. ⁶⁰
Ten derde wordt geklaagd dat volstrekt onduidelijk is wat het hof in rov. 5.5 bedoelt met ‘slechts een afgeleid belang’.

Subonderdeel 1.1-a faalt op grond van het volgende.

Zoals in het juridisch kader (hiervoor onder 3.13 e.v.) is uiteengezet, moet, gelet op de wettekst, de wetsgeschiedenis en de rechtspraak van uw Raad, als belanghebbende in de zin van art. 798 lid 1 Rv worden aangemerkt degene wiens rechten of verplichtingen rechtstreeks door de rechterlijke beslissing op het voorliggende verzoek worden geraakt.

Art. 1:207 BW regelt de afstammingsrelatie tussen de ouder en het kind. Het doel daarvan is het tot stand brengen van een familierechtelijke betrekking. Gerechtelijke vaststelling kan slechts worden verzocht door het kind en de moeder (tot het kind de leeftijd van zestien jaar heeft bereikt) (hiervoor onder 3.3 e.v.). In het toepasselijke Procesreglement overige (Boek 1) zaken (juli 2023) worden daarnaast uitsluitend de vader, de moeder van het meerderjarig kind en, indien de ouder is overleden, diens afstammelingen als belanghebbende aangemerkt in de procedure tot gerechtelijke vaststelling van het ouderschap. In het nieuwste Procesreglement zijn de ‘afstammelingen’ geschrapt (hiervoor onder 3.26 e.v.). Mijns inziens ligt het niet in de rede om buiten deze kring vallende personen aan te merken als belanghebbenden in de zin van art. 798 lid 1 Rv in verbinding met art. 1:207 BW, omdat hun eigen afstammingsrelatie door de gerechtelijke vaststelling niet wordt gewijzigd. ⁶¹

Dat de gerechtelijke vaststelling van het ouderschap vermogensrechtelijke gevolgen kan hebben voor de echtgenoot/geregistreerd partner van de overleden, aangewezen ouder, erin bestaande dat het kind legitimaris wordt en uit dien hoofde een vordering verkrijgt op de partner, maakt nog niet dat die partner een rechtstreeks belang heeft in de zin van art. 798 lid 1 Rv. ⁶²

Anders dan het middel betoogt, is het oordeel van het hof niet onverenigbaar met de bedoeling van de wetgever. Met het onderkennen dat de gerechtelijke vaststelling vermogensrechtelijke gevolgen kan hebben, zoals het ontstaan van erfrechtelijke aanspraken, heeft de regering voornamelijk het oog gehad op de vermogensrechtelijke gevolgen voor het kind en de aangewezen ouder (hiervoor onder 3.4). De nadelige vermogensrechtelijke gevolgen voor anderen heeft de wetgever meegenomen in het kader van lid 5; deze vormden een reden om de terugwerkende kracht van de gerechtelijke vaststelling van het ouderschap voor bepaalde gevallen te beperken. Dat de vrouw als erfgenaam geen bescherming toekomt van haar vermogensrechtelijke positie is in lijn met de rechtspraak van uw Raad over art. 1:207 lid 5 ⁶³ en strookt met de bedoeling van de wetgever om de belangen van het niet-erkende kind te laten prevaleren boven de belangen en rechten van andere betrokkenen. ⁶⁴

Tot slot wordt mijns inziens zonder succes geklaagd dat niet duidelijk is wat het hof heeft bedoeld met ‘slechts een afgeleid belang’. Met deze frase heeft het hof klaarblijkelijk willen uitdrukken dat het vermogensrechtelijk belang waarop de vrouw zich beroept – kort gezegd: het voorkomen dat de zoon legitimaris wordt en als zodanig een vordering op haar verkrijgt – slechts een indirect belang is bij het al of niet tot stand komen van een familierechtelijke betrekking. ⁶⁵ Dat is, zoals gezegd, noch onjuist, noch onbegrijpelijk.

Gelet op het voorgaande is het oordeel van het hof in rov. 5.5 dat de vrouw geen belanghebbende is in de zin van art. 798 lid 1 Rv, omdat zij geen rechtstreeks belang, maar slechts een afgeleid belang heeft bij de gerechtelijke vaststelling van het vaderschap, noch onjuist, noch onbegrijpelijk. Subonderdeel 1.1-a faalt.

Volgens het middel zijn deze stellingen essentieel, omdat zij ertoe strekken dat het verzoek van de zoon (mede) ertoe dient om legitimaris te worden en een vordering op de erfgenaam te verkrijgen. Indien deze stellingen juist zijn, volgt daaruit dat de vrouw als erfgenaam rechtstreeks belanghebbende is, aldus nog steeds het middel.

Het middel klaagt dat de kennelijke respons van het hof in rov. 5.5 (“Appellante heeft alleen gesteld dat zij een financieel belang heeft bij het gerechtelijk vaststellen van het vaderschap van de man.”) om twee redenen ontoereikend is: (i) zij is onbegrijpelijk, omdat de stellingen van de vrouw wezenlijk anders zijn dan de enkele stelling dat zij “een financieel belang heeft”; (ii) zij geeft blijk van een onjuiste rechtsopvatting, omdat de erfgenaam per definitie, althans in beginsel belanghebbende is bij het verzoek tot gerechtelijke vaststelling van het vaderschap.

Ook dit subonderdeel faalt. In de overweging van het hof mijns inziens besloten dat het hof heeft gerespondeerd op de stellingen van de vrouw. De door het hof gegeven samenvatting van die stellingen (“Appellante heeft alleen gesteld dat zij een financieel belang heeft”) is niet onbegrijpelijk. Deze strekken er immers toe dat het verzoek van de zoon ertoe dient om legitimaris te worden en aldus een vordering op de vrouw te verkrijgen. Bovendien moet ’s hofs vaststelling worden gezien in het licht van de eraan voorafgaande overweging dat de vrouw geen feiten of omstandigheden heeft gesteld die maken dat er moet worden afgeweken van het Procesreglement. Daarnaast geeft de respons op deze stellingen – namelijk de verwerping ervan – geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Ik verwijs naar de bespreking van subonderdeel 1.1-a.

Volgens subonderdeel 1.1-c heeft het hof in rov. 5.5 miskend dat indien iemand belanghebbende is in de zin van art. 798 lid 1 Rv, hij deze hoedanigheid niet kan verliezen op grond van een procesreglement. Daarom heeft het hof ten onrechte van belang geacht of de vrouw feiten of omstandigheden heeft gesteld die maken dat moet worden afgeweken van het procesreglement.

De klacht faalt, om zij uitgaat van de onjuiste veronderstelling dat de vrouw belanghebbende is in de zin van art. 798 lid 1 Rv. Ook voor het overige slaagt de klacht niet. Het hof heeft onderzocht of, zoals het Procesreglement toelaat, feiten en omstandigheden zijn aangevoerd die meebrengen dat iemand, hoewel hij in dat reglement niet als belanghebbende wordt genoemd, toch als zodanig moet worden aangemerkt (zie hierboven, nr. 3.28).

Subonderdeel 1.2 is gericht tegen de laatste twee volzinnen van rov. 5.5. Het subonderdeel bevat een voortbouwklacht en faalt op dezelfde gronden als subonderdeel 1.1.

Onderdeel 2 richt zich tegen rov. 5.5 (aangehaald hierboven onder 4.2) en rov. 5.7 (waarin het hof oordeelt dat de bestreden beschikking in kracht van gewijsde is gegaan nu de vrouw niet-ontvankelijk is in haar verzoek), in samenhang met het dictum (de niet-ontvankelijkheidverklaring van de vrouw).

Onderdeel 2 klaagt dat het hof daarmee art. 6 EVRM en/of art. 1 Eerste Protocol EVRM heeft geschonden. Het middel voert ten eerste aan dat het hof ten onrechte de vrouw de toegang tot de rechter heeft ontzegd en het haar onmogelijk heeft gemaakt om bezwaar te maken tegen de vaststelling van het vaderschap van de man en daarmee de kwalificatie van de zoon als legitimaris, waardoor de zoon een vordering op de vrouw verkrijgt. Ten tweede zou het hof op de stelling van de vrouw dat geen sprake is van een ‘fair balance’ ontoereikend hebben gerespondeerd. ⁶⁷Ten derde wordt geklaagd dat sprake is van een ontoelaatbare beperking van de waarheidsvinding, indien de vrouw niet de mogelijkheid heeft om verweer te voeren, waardoor zij in haar belang wordt geschaad. Ten vierde klaagt het onderdeel dat het hof heeft miskend dat het ‘karakter van deze procedure’ (rov. 5.5) hieraan niet kan afdoen.

Bij de behandeling van deze klachten maak ik een onderscheid tussen het beroep op schending van art. 6 EVRM (hierna onder 4.24) en schending van art. 1 Eerste Protocol EVRM (onder 4.26).

Voor zover het onderdeel klaagt dat het hof art. 6 EVRM heeft geschonden, faalt het. Indien het middel uitgaat van een recht van een erfgenaam om gehoord te worden in een procedure tot gerechtelijke vaststelling van het ouderschap en het recht van een erfgenaam om hoger beroep in te stellen in deze procedure, vindt een dergelijk recht geen basis in het nationale recht (nr. 4.7 e.v.). Om deze reden kan dit recht niet aangemerkt worden als “right” in de zin van art. 6 EVRM (nr. 3.45 e.v.). ⁶⁸ Art. 6 EVRM is daarom niet van toepassing. Het hof hoefde daarom ook niet te responderen op de stellingen van de vrouw.

Indien het middel uitgaat van de erfrechtelijke positie van de vrouw als “right” in de zin van art. 6 EVRM, faalt de klacht mijns inziens eveneens. Ook in dat geval meen ik dat art. 6 EVRM niet van toepassing is, omdat tussen de vrouw en de zoon geen geschil bestaat over de rechten en verplichtingen van de vrouw als erfgenaam, maar het de zoon is die verzoekt om vaststelling van het ouderschap en het resultaat van deze procedure – de vaststelling van een afstammingsrelatie tussen de zoon en de aangewezen vader – niet rechtstreeks beslissend is voor de rechten en verplichtingen van de vrouw (nrs. 3.45, 3.52, 4.7 e.v.).

Onderdeel 2 faalt ook voor zover het betoogt dat het hof art. 1 van het Eerste Protocol EVRM heeft geschonden. Zoals volgt uit de beschikking van uw Raad van 19 februari 2010 ⁶⁹ (zie hierboven nr. 3.8), is de terugwerkende kracht van art. 1:207 lid 5 BW – die nadelige gevolgen kan hebben voor andere betrokkenen – niet in strijd met art. 1 Eerste Protocol EVRM. Volgens uw Raad is met de in de wet voorziene inperkingen van de terugwerkende kracht (de bescherming van door derden te goeder trouw verkregen rechten en de verteringsleer) voldaan aan de voorwaarden waaronder ontneming van eigendom op grond van art. 1 Eerste Protocol EVRM is toegestaan. ⁷⁰

De slotsom is dat beide onderdelen falen.