Gerechtshof Amsterdam 26-11-2024, ECLI:NL:GHAMS:2024:3286

De mondelinge behandeling heeft op 30 augustus 2024 plaatsgevonden, gelijktijdig met de mondelinge behandeling van het verzoek tot het treffen van een voorlopige voorziening.

Verschenen zijn:

De moeder en de GI hebben ter zitting pleitnotities overgelegd.

Van de mondelinge behandeling is een verkort proces-verbaal met procesafspraken over de verdere voortgang van de procedure opgemaakt. Ook is op het verzoek van de moeder van 14 september 2024 een volledig proces-verbaal opgemaakt.

Het hof heeft voornoemd verzoek om uitstel afgewezen, dit omdat het hof de beschikking van de rechtbank van 28 augustus 2024 slechts in onderhavige procedure betrekt voor de beantwoording van de (formele) vraag welke GI moet worden aangemerkt als belanghebbende. Het is verder niet aan het hof om de beschikking van 28 augustus 2024 inhoudelijk te beoordelen bij de bespreking van de verzoeken die in deze zaak aan de orde zijn. Indien de moeder het niet eens is met de beschikking van 28 augustus 2024 dan kan zij daartegen hoger beroep instellen.

Tijdens de relatie van de moeder en [de vader] (hierna: de vader) is – voor zover hier van belang – [minderjarige] geboren, [in] 2007 te [plaats B] .

De vader en de moeder wonen niet samen.

Bij beschikking van de kinderrechter van 28 oktober 2008 is de ondertoezichtstelling van [minderjarige] uitgesproken. Sinds 20 februari 2009 is [minderjarige] met een machtiging van de kinderrechter uit huis geplaatst.

Bij beschikking van de rechtbank van 13 juli 2015 is het verzoek van de moeder om in het gezag over [minderjarige] te worden hersteld, afgewezen.

Deze beschikking is op 21 september 2016 door het hof Den Haag in hoger beroep bekrachtigd.

Bij beschikking van de Hoge Raad van 19 mei 2017 is de beschikking van het

hof Den Haag van 21 september 2016 vernietigd en is de zaak naar dit hof verwezen voor verdere behandeling en beslissing.

Bij beschikking van het dit hof van 13 november 2018 is, voor zover hier van belang, de moeder niet-ontvankelijk verklaard in haar verzoek tot herstel in het ouderlijk gezag over [minderjarige] .

Bij beschikking van de rechtbank van 29 maart 2019 is een nieuw verzoek van de moeder om in het gezag over [minderjarige] te worden hersteld, afgewezen.

Deze beschikking is door het hof Den Haag in hoger beroep bekrachtigd bij beschikking van 17 juli 2019.

Ter zitting in hoger beroep hebben de moeder en de GI LdH dit hof eenstemmig verzocht de onderhavige zaak zelf af te doen en deze niet terug te verwijzen naar de rechtbank Rotterdam.

Het hof bewilligt in dit verzoek en zal de verzoeken van de moeder inhoudelijk beoordelen en tot een eindbeschikking komen in dit geding.

standpunten

De moeder heeft -samengevat- aangevoerd dat de rechtbank ten onrechte de beslissing op haar verzoek heeft aangehouden. De moeder heeft in hoger beroep vier grieven geformuleerd. Samengevat komen die grieven op het volgende neer. De rechtbank heeft in de bestreden beschikking een onjuiste maatstaf aangelegd bij de beoordeling van het verzoek van de moeder en is ongemotiveerd voorbijgegaan aan relevante, onbetwiste feiten en aan het door haar gedane bewijs(aanbod) terwijl daaruit blijkt dat het verzoek voor toewijzing gereed ligt. De rechtbank heeft ten onrechte de bewijslast omgekeerd. De moeder moet eerst door middel van systeemtherapie bewijzen dat zij een goede moeder is voor [minderjarige] met haar gehechtheidsproblematiek. Dat staat haaks op de uitspraak [naam] van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van 22 december 2020 (ECLI:CE:ECHR:2020:1222JUD006463919), nu [minderjarige] die gehechtheidsproblematiek juist heeft ontwikkeld door de onterechte uithuisplaatsing en het ingrijpen daaropvolgend door de Staat. Bij dat oordeel heeft de rechtbank de feiten waaruit blijkt dat [minderjarige] het juist goed deed bij de moeder en de feiten die aantoonden dat de moeder een goede moeder is (getuige haar twee thuiswonende kinderen) buiten beschouwing gelaten. Ook is de rechtbank ten onrechte voorbij gegaan aan de door de moeder aangereikte feiten, die aantonen dat de voogdes niet op een verantwoorde wijze haar (zorg)taak voor [minderjarige] heeft volbracht. De rechtbank heeft haar kerntaak om aan waarheidsvinding te doen en de feiten deugdelijk vast te stellen veronachtzaamd. Vanuit die kerntaak behoorde de rechtbank de verzoeken van de moeder aan de aangeleverde feiten te toetsen. Door dit niet te doen heeft de rechtbank de grondrechten van de moeder en [minderjarige] , miskend. Verder heeft de rechtbank zich buiten de rechtsstrijd begeven door ter zitting aan de raad voor te stellen een verzoek tot ondertoezichtstelling in te dienen – al dan niet in combinatie met een uithuisplaatsing – dit voor het geval het verzoek van de moeder zou worden toegewezen. Ook heeft de rechtbank ten onrechte geen belang gehecht aan de mening van [minderjarige] dat zij bij haar moeder wil wonen en wenst dat haar moeder in het gezag wordt hersteld. Verder heeft de rechtbank ten onrechte geen consequenties verbonden aan de vaststelling dat de moeder en [minderjarige] gedupeerden zijn van de toeslagenaffaire en dat dit de reden is dat [minderjarige] destijds uit huis is geplaatst. Evenmin heeft de rechtbank een gevolgtrekking verbonden aan de onwaarachtige stelling van de GI LdH over de toedracht van het niet tot stand komen van de hulpverlening door De Viersprong in mei 2022.

Ter zitting in hoger beroep is namens de moeder nog eens benadrukt waar het haar in deze zaak om gaat: de schending van haar mensenrechten, het ontbreken van fair play in haar positie tegenover de uitvoerende macht (zelfs het ontbreken van een ‘effective remedy’) en de dwingende, verdragsrechtelijke verplichting tot rechtsherstel.

advies van de raad

de beoordeling door het hof

De rechtbank heeft in de bestreden beschikking vastgesteld dat de moeder erkend gedupeerde is van de toeslagenaffaire. De moeder is ten onrechte door de Belastingdienst aangemerkt als fraudeur. De rechtbank heeft in dat kader overwogen dat niet ter discussie staat dat schulden die voortkomen uit de toeslagenaffaire een langdurig en breed negatief effect hebben op gezinnen. De moeder ontvangt ondersteuning van het landelijk Ondersteuningsteam en van het gemeenlijk Hulpteam voor gedupeerden van de toeslagenaffaire en zij ontvangt begeleiding vanuit team toeleiding van Antes.

De moeder stelt dat de rechtbank ten onrechte geen consequenties heeft verbonden aan de vaststelling dat zij en [minderjarige] gedupeerden zijn van de toeslagenaffaire. Voor zover de moeder met deze grief betoogt dat zij reeds vanwege de toeslagenaffaire in het gezag over [minderjarige] moet worden hersteld, miskent zij dat de vraag of een ouder in het gezag kan worden hersteld als eerste moet worden beoordeeld naar de maatstaven van artikel 1:277, eerste lid BW. De feiten en omstandigheden die in het verleden hebben geleid tot uithuisplaatsing en (vervolgens) ontheffing uit het ouderlijk gezag zijn eerder door de rechter getoetst. De onderhavige procedure kan niet leiden tot een (her)beoordeling van die beslissingen en leent zich niet voor de beantwoording van de vraag of jeugdbeschermingsinstanties bij de uitvoering van hun taken onrechtmatig hebben gehandeld. Daarvoor dient de moeder andere wegen te bewandelen. Recht op herstel voor de moeder als gedupeerde van de toeslagenaffaire houdt niet in dat bij een verzoek tot herstel in het gezag de toetsing aan het wettelijke kader van artikel 1:277 BW achterwege dient te blijven. Het hof dient in deze zaak te beoordelen of herstel in het gezag van de moeder thans in het belang van [minderjarige] is. Het opvoedings- en ontwikkelingsperspectief van [minderjarige] vormt voor het hof het centrale uitgangspunt voor de beoordeling van het verzoek van de moeder.

Uit de overgelegde stukken en het verhandelde ter zitting in hoger beroep is gebleken dat [minderjarige] een belaste voorgeschiedenis heeft. Zij is in 2009 – op de leeftijd van vijftien maanden – uit huis geplaatst en heeft tot juli 2016 verbleven in een perspectiefbiedend pleeggezin. Vervolgens is zij geplaatst bij diverse voorzieningen voor jeugdzorg, waaronder [Y] , bij [plaats] , bij Enver en laatstelijk bij Pameijer, waar zij tot op heden verblijft. De plaatsing bij [Y] was ingegeven door de ontwikkelings- en gedragsproblematiek die [minderjarige] liet zien en had tot doel observatie, diagnostisch onderzoek en behandeling. Daar is gebleken dat [minderjarige] een licht verstandelijke beperking heeft en kampt met hechtingsproblematiek. De problematiek van [minderjarige] uit zich onder meer in externaliserend gedrag.

Door de jaren heen is het contact tussen [minderjarige] en de moeder wisselend verlopen en ook een periode stilgelegd geweest. Vanaf december 2021 is tussen hen sprake van een intensiever contact. Sindsdien heeft [minderjarige] een meer afwerende houding laten zien naar begeleiding en behandeling en heeft zich een patroon ontwikkeld van weglopen bij de woongroep, verblijven bij de moeder, escalatie bij de moeder, weglopen bij de moeder en weer verblijven bij de woongroep. Het contact tussen de jeugdbeschermer en [minderjarige] is ambivalent. Op de momenten dat [minderjarige] naar haar moeder gaat en daar verblijft, is er weinig tot geen contact met de jeugdbeschermer. Op het moment dat [minderjarige] bij de moeder wegloopt, is er intensief en ook positief contact met de jeugdbeschermer. Het contact tussen de GI LdH en de moeder verloopt moeizaam. Haar wantrouwen richting de GI LdH is te groot om direct met de GI LdH te communiceren en verloopt via haar advocaat.

Ten tijde van de bestreden beschikking was [minderjarige] net verhuisd naar een woongroep van Pameijer. De daaraan voorafgaande plaatsing bij [plaats] is beëindigd na een escalatie binnen de woongroep en ook het daaropvolgende verblijf bij de moeder is uitgemond in een escalatie. Op 11 januari 2023 is [minderjarige] – na een nacht vermist te zijn geweest – wederom vertrokken van de groep voor een verblijf bij de moeder. Tot 11 april 2023 verbleef zij bij de moeder, bij een tante en bij familie in Suriname. Op eigen verzoek is zij weer teruggekeerd naar dezelfde woongroep van Pameijer, waarop de moeder aan de GI LdH heeft laten weten dat zij haar handen ‘ervan aftrok’. De beoogde vervolgplek in een gezinshuis in [plaats D] bleek na een escalatie rondom het door Pameijer georganiseerde vakantiekamp van [minderjarige] niet langer tot de mogelijkheden te behoren. Haar problematiek werd te complex bevonden. [minderjarige] is eind juli 2024 op eigen verzoek door de begeleiders van het kamp naar de moeder gebracht en het lukte de jeugdbeschermer niet om met haar of met de moeder in contact te komen. De advocaat van de moeder heeft de GI LdH laten weten dat [minderjarige] bij de moeder wilde verblijven. Dit verblijf heeft uiteindelijk tot 9 augustus 2024 geduurd, toen [minderjarige] op eigen initiatief weer bij de moeder is weggegaan en is teruggekeerd naar Pameijer. Vanwege het gedrag van [minderjarige] staat haar verblijf bij Pameijer inmiddels onder druk. Schriftelijk en ter zitting in hoger beroep heeft de moeder laten weten dat een thuisplaatsing ook wat haar betreft vooralsnog geen optie meer is.

Het voorgaande maakt voor het hof duidelijk dat de situatie van [minderjarige] zorgelijk is en dat [minderjarige] een verzwaarde opvoedbehoefte heeft. De moeder stelt zich op het standpunt dat dit volledig te wijten is aan de wijze waarop de overheid heeft ingegrepen in de persoonlijke levenssfeer van [minderjarige] en haarzelf. Volgens de moeder heeft dat ingrijpen van meet af aan niet voldaan aan de daarvoor geldende maatstaf.

Het hof overweegt dat het overheidsingrijpen in de vorm van ondertoezichtstelling, uithuisplaatsing en (de voortzetting van de) beëindiging van het ouderlijk gezag waarop de moeder, zoals het hof het begrijpt, doelt, telkens zal moeten voldoen aan de daarvoor geldende wettelijke maatstaven. De vraag die het hof in de onderhavige zaak dient te beantwoorden is of, uitgaande van de actuele feiten en omstandigheden, herstel in het gezag in het belang van [minderjarige] is en of de moeder duurzaam in staat is de verantwoordelijkheid voor haar verzorging en opvoeding te dragen. De moeder heeft ter verdere onderbouwing van haar standpunt dat dit het geval is de multidisciplinaire beslisdiagnostiek van iMindU GGZ van 17 september 2024 (hierna: het rapport) in het geding gebracht. De GI WSS heeft in haar reactie op het rapport allereerst aangegeven dat het rapport niet is ondertekend en dat daaruit niet is op te maken welke deskundige welk onderdeel van het rapport heeft opgesteld. Verder heeft de GI WSS gemotiveerd gesteld dat op grond van het rapport niet de conclusie kan worden getrokken dat het in het belang van [minderjarige] is dat haar moeder in het gezag over haar wordt hersteld. Het hof sluit zich daarbij aan. Het rapport zegt niets over de opvoedkwaliteiten van de moeder in relatie tot de specifieke opvoedbehoeften van [minderjarige] , dan wel over de interactie tussen de moeder en [minderjarige] . Blijkens het rapport heeft de moeder geen toestemming gegeven voor het delen van haar eigen multidisciplinaire klinische en psychodiagnostische rapportage, noch voor een samenvatting en conclusie hiervan. Een persoonlijkheidsonderzoek is niet afgenomen omdat bij [minderjarige] sprake is van complexe traumatisering en epistemisch wantrouwen en de voorliggende diagnose eerst behandeling verdient. Het moeder-dochter interactie-onderzoek heeft niet plaatsgevonden omdat dit onder de omstandigheden niet goed mogelijk bleek.

Daarentegen wordt in het rapport uitgebreid aandacht besteed aan de toeslagenaffaire en ‘de institutionele mishandeling en verwaarlozing van [minderjarige] ’. Het gegeven dat de moeder het slachtoffer is geworden van de toeslagenaffaire laat voor het hof echter onverlet dat voor de beoordeling van het onderhavige verzoek de huidige situatie van belang is en niet het ontstaan daarvan. De huidige situatie is dat [minderjarige] kampt met ernstige problematiek en een verzwaarde opvoedvraag heeft. Voor het hof is het nog altijd niet duidelijk of de moeder over de voor [minderjarige] benodigde opvoedcapaciteiten beschikt, het rapport biedt op dit punt geen enkel inzicht. Ook is tot op heden geen zicht gekomen op de interactiepatronen tussen de moeder en [minderjarige] , anders dan het negatieve patroon dat het verblijf van [minderjarige] bij de moeder telkens weer uitmondt in een escalatie. Duidelijk is dat hulpverlening nodig is, zoals ook blijkt uit het klinisch advies op pagina 53-54 van het rapport, en de brief van [Z] van 26 september 2022 waaruit blijkt dat de moeder en [minderjarige] intensieve hulpverlening nodig hebben om hun relatie opnieuw op te bouwen. Het hof onderschrijft in dit opzicht de overwegingen van de rechtbank Rotterdam over de noodzaak van intensieve (systemische) hulpverlening. Helaas is het daar tot nu toe niet van gekomen. Voor het overige biedt ook de brief van [Z] een onvoldoende basis voor herstel van het gezag op dit moment. Onder deze omstandigheden acht het hof herstel van het gezag niet in het belang van [minderjarige] , ook niet als wordt uitgegaan van een scenario waarbij het gezag wordt hersteld en [minderjarige] niet thuis woont. Dit scenario vereist in ieder geval een constructieve en bestendige communicatie en samenwerking tussen de moeder en jeugdbeschermings- en hulpverleningsinstanties. Daarvoor bestaat thans geen, althans onvoldoende basis. [minderjarige] is inmiddels 17 jaar en er rest nog maar een korte periode tot haar meerderjarigheid. Het hof acht het van groot belang dat [minderjarige] tot aan haar volwassenheid de hulpverlening en behandeling zal (blijven) krijgen die zij nodig heeft – ook op de momenten dat het escaleert tussen haar en de moeder – en dat zij wordt geleid naar een goede en passende woonplek. De GI WSS dient op een stabiele en bestendige wijze deze belangen voor [minderjarige] te behartigen. Het hof is dan ook van oordeel dat het belang van [minderjarige] vergt dat de voogdij - in het jaar dat zij nog minderjarig is - bij de GI WSS blijft. Overigens heeft [minderjarige] in het gesprek met de voorzitter ook zelf te kennen gegeven dat zij niet wenst dat haar moeder in het gezag wordt hersteld.

De moeder heeft nog aangevoerd dat – zo begrijpt het hof (pleitnota mr. De Waele, randnummer 8) – de afgelopen twee jaren in de procedure geen sprake is geweest van fair play en dat het de moeder heeft ontbroken aan een ‘effective remedy’. Het hof volgt de moeder daarin niet. De moeder heeft met haar inleidend verzoek in deze zaak opnieuw de mogelijkheid aangegrepen – ook in 2015/2018 en in 2019 zijn vergelijkbare procedures gevoerd – om door de rechter te laten toetsen of herstel in het gezag aangewezen is. De totale procedure (vanaf het inleidend verzoek tot heden) heeft lang geduurd, maar de procedure na verwijzing is voortvarend verlopen, en de moeder heeft bij het hof uitgebreid de mogelijkheid gehad om haar standpunt (schriftelijk en mondeling) uiteen te (doen) zetten, en te reageren op het verweer van de GI. Zij is bovendien in de gelegenheid gesteld om het iMindU-rapport, dat (kennelijk) lang op zich heeft laten wachten, over te leggen. De moeder heeft beschikt over een ‘effective remedy’ als bedoeld in art. 13 EVRM om – waar het de gezagssituatie betreft - het (voortduren van het) ingrijpen van de overheid te laten toetsen.

Uit het voorgaande volgt dat de inbreuk op het recht op eerbiediging van het familie- en gezinsleven als bedoeld in artikel 8 EVRM nog steeds gerechtvaardigd is met het oog op het belangen van [minderjarige] . Die inbreuk is bij wet voorzien en voorts noodzakelijk en proportioneel.

Het hof hecht eraan, ten overvloede, nog het volgende te overwegen.

Uit de inleiding van het rapport van iMindU blijkt dat het onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Justitie en Veiligheid in het kader van de toeslagenaffaire. Zoals het hof hierboven onder 4.8 al heeft overwogen, kan de inhoud van het rapport de daaruit getrokken conclusie niet dragen. Niet alleen is het persoonlijkheidsonderzoek van de moeder achterwege gelaten en is er geen moeder-dochter interactie-onderzoek verricht, maar ook zien de onderzoeksvragen op de noodzaak van de uithuisplaatsing van [minderjarige] en wordt op basis van de antwoorden daarop een conclusie getrokken over het gezag van de moeder. Verder bevat het rapport waardeoordelen, waarbij de vraag rijst of de onderzoeker de juiste professionele afstand heeft behouden. Tot slot springen in het oog de opmerkingen in het rapport (p.40) dat het de kinderen en de moeder vergund zou zijn dat de moeder wordt hersteld in het gezag en (p.54) dat dezelfde feiten, omstandigheden en overwegingen ook gelden voor het broertje van [minderjarige] , terwijl hij niet in dit onderzoek is betrokken. Dit alles maakt dat het hof zich afvraagt of de wijze van onderzoek en de rapportering (in voldoende mate) voldoen aan de in acht te nemen richtlijnen en standaarden welke voor een dergelijk onderzoek hebben te gelden.