Parket bij de Hoge Raad 04-04-2025, ECLI:NL:PHR:2025:408

In deze kinderalimentatiezaak wordt in cassatie in onderdeel 1 ten eerste geklaagd dat het hof niet mocht uitgaan van de juistheid of het niet weersproken zijn van bepaalde stellingen van de vrouw over het vermogen van de man, zonder de man of zijn bewindvoerder in de gelegenheid te stellen daarop te reageren. Verder bevat het eerste onderdeel de motiveringsklacht dat het oordeel van het hof, dat het voor rekening en risico van de man komt dat zijn draagkracht niet is vast te stellen, onvoldoende begrijpelijk is, indien er andere gronden zijn dan het niet-reageren door de man op stellingen van de vrouw.

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan:
(i) uit de inmiddels verbroken affectieve relatie van de vrouw en de man zijn twee kinderen geboren, in respectievelijk 2010 en 2016, hierna: de minderjarigen;
(ii) de man heeft de minderjarigen erkend;
(iii) de vrouw oefent sinds de beschikking van de rechtbank Den Haag van 17 december 2021 alleen het gezag uit over de minderjarigen; ²
(iv) de minderjarigen hebben hun hoofdverblijfplaats bij de vrouw.

Bij inleidend verzoekschrift, bij de rechtbank Den Haag (hierna: de rechtbank) ingekomen op 30 december 2020, heeft de vrouw de rechtbank verzocht, zakelijk en samengevat weergegeven, een door de man aan de vrouw te betalen bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de minderjarigen (hierna: kinderalimentatie) vast te stellen van € 399,50 per kind per maand met ingang van de datum van indiening van het verzoekschrift, uitvoerbaar bij voorraad.

De man heeft een verweerschrift ingediend. ⁴

De rechtbank heeft, voor zover in cassatie van belang, bij beschikking van 17 december 2021 het verzoek van de vrouw afgewezen. ⁵

De vrouw is op 14 maart 2022 van de beschikking van de rechtbank van 17 december 2021 in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof Den Haag (hierna: het hof). Zij heeft het hof verzocht de beschikking van de rechtbank te vernietigen en, voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad, zakelijk weergegeven, de man te veroordelen tot een kinderalimentatie van € 451,50 per kind per maand.

De man heeft de grieven bestreden bij verweerschrift van 1 juni 2022. ⁶

Bij brief met bijlagen van 27 februari 2024 heeft de bewindvoerder het hof onder meer bericht dat geen draagkracht is vast te stellen voor de periode 2020 tot aan de onderbewindstelling, en dat er vanaf de datum van de onderbewindstelling geen draagkracht voor kinderalimentatie is. ¹⁰

De advocaat van de vrouw heeft bij brief – met producties 10 ¹¹ en 11 – van 8 maart 2024 op de brief van de bewindvoerder gereageerd. ¹²

Het hof heeft bij eindbeschikking van 26 juni 2024 (hierna: de bestreden beschikking) de beschikking van de rechtbank van 17 december 2021 vernietigd voor zover het de beslissing over de kinderalimentatie betreft, en in zoverre opnieuw beschikkende, bepaald dat de door de man aan de vrouw verschuldigde bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de minderjarigen met ingang van 30 december 2020 € 451,50 per kind per maand bedraagt. ¹³ Het hof heeft deze beschikking uitvoerbaar bij voorraad verklaard.

De moeder heeft gebruik gemaakt van de gelegenheid om te reageren op het verslag van de bewindvoerder. Nu partijen niet om voortzetting van de zitting hebben verzocht en het hof daartoe ook geen aanleiding ziet, zal het hof de zaak op de stukken afdoen.”

De bewindvoerder van de man heeft – bij procesinleiding van 13 september 2024 en daarmee tijdig – cassatieberoep ingesteld tegen deze beschikking. ¹⁴ De vrouw heeft een verweerschrift ingediend.

Het middel bestaat uit drie onderdelen. De onderdelen 1 en 2 zijn gericht tegen r.o. 2.6 van de bestreden beschikking. Onderdeel 3 bevat een voortbouwklacht.

In onderdeel 1 wordt ten eerste geklaagd dat het oordeel van het hof in r.o. 2.6 van de bestreden beschikking blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting of onbegrijpelijk is, omdat het hof niet mocht uitgaan van de juistheid of het niet weersproken zijn van de in r.o. 2.6 genoemde stellingen van de vrouw en de stukken in productie 10 bij de brief van de vrouw van 8 maart 2024 zonder de man en/of de bewindvoerder in de gelegenheid te stellen daarop nog te reageren. Genoemde brief is immers het laatst ingediende stuk terwijl daarna geen proceshandelingen zijn verricht. Daaraan doet niet af dat de man geen of onvoldoende stukken in het geding heeft gebracht of aan de bewindvoerder zou hebben overgelegd. Naar vaste jurisprudentie mag van een procespartij niet worden verlangd dat deze een akte neemt of een mondelinge behandeling verzoekt uitsluitend om in het laatstingediende stuk aangevoerde stellingen of feiten te bestrijden, zodat de appelrechter niet op grond van de omstandigheid dat daarop niet is gereageerd mag oordelen dat het daarin gestelde als niet betwist is komen vast te staan. Het hof heeft deze regel miskend en daarmee ook het beginsel van hoor en wederhoor geschonden, aldus het onderdeel (in de procesinleiding onder 3).

Onderdeel 1 bevat verder de motiveringsklacht dat het oordeel van het hof, dat het voor rekening en risico van de man komt dat zijn draagkracht niet is vast te stellen, onvoldoende begrijpelijk is, indien er andere gronden zijn dan het niet-reageren door de man op stellingen van de vrouw (in de procesinleiding onder 4).

Voorafgaand aan de eigenlijke bespreking van de klachten van onderdeel 1 (onder 3.13 e.v.) maak ik enige opmerkingen over de positie van de bewindvoerder in de onderhavige procedure, nu de goederen van de man in de loop van de procedure in hoger beroep, en wel na indiening van zijn verweerschrift, onder bewind zijn gesteld.

Een op grond van artikel 1:431 lid 1 BW ingesteld beschermingsbewind over één of meer van de goederen die een meerderjarige als rechthebbende toebehoren of zullen toebehoren, kan gevolgen hebben voor de procesbevoegdheid van degene wiens goederen onder bewind zijn gesteld (hierna: de rechthebbende). Artikel 1:441 lid 1 BW bepaalt immers dat tijdens het bewind de bewindvoerder bij de vervulling van zijn taak de rechthebbende in en buiten rechte vertegenwoordigt. Of de rechthebbende in een procedure bevoegd is zelf als formele procespartij op te treden, hangt ervan af of het voeren van de desbetreffende procedure tot de taak van de bewindvoerder behoort. ¹⁵ Met artikel 1:441 lid 1 BW strookt dat in een eventueel geding over een onder bewind staand goed de bewindvoerder optreedt als formele procespartij ten behoeve van de rechthebbende. ¹⁶

In de feitenrechtspraak wordt algemeen aangenomen dat de bewindvoerder de rechthebbende als formele procespartij in rechte moet vertegenwoordigen in een (partner- of kinder)alimentatieprocedure. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt of de rechthebbende verzoeker of verweerder is en of deze alimentatiegerechtigde of alimentatieplichtige is. ¹⁷

Indien het bewind eerst hangende een procedure wordt ingesteld over een of meer goederen van een procespartij en het voeren van die procedure tot de taak van de bewindvoerder behoort, dient een bewindvoerder mijns inziens op dezelfde wijze in rechte te worden betrokken, als hiervoor onder 3.7 bedoeld. ¹⁹

Mede in het licht van het voorgaande zijn de tussenbeschikking en de bestreden (eind)beschikking mijns inziens zo te begrijpen dat het hof de bewindvoerder van de man in deze procedure als formele procespartij heeft aangemerkt. In de kop van deze beschikkingen is ook vermeld dat de man in rechte wordt vertegenwoordigd door [de bewindvoerder] B.V. Een en ander is in cassatie niet bestreden. ²⁰

Het voorgaande brengt ook met zich dat de hiervoor onder 2.11 genoemde brief die de bewindvoerder na de mondelinge behandeling en na de tussenbeschikking van 6 december 2023 heeft gestuurd, moet worden beschouwd als een door een procespartij ingediend processtuk. ²¹ Op de implicaties hiervan kom ik hierna onder 3.19 en 3.20 terug.

Overigens leek het hof de positie van de bewindvoerder in deze procedure aanvankelijk anders te hebben beoordeeld. Bij de mondelinge behandeling heeft het hof partijen voorgehouden dat, nadat de bewindvoerder zou zijn gevraagd informatie te geven over de draagkracht en de vermogenspositie van de man, beide partijen op de reactie van de bewindvoerder mochten reageren, en nadien nog op elkaars reactie (zie het citaat hiervoor onder 2.8). Hieruit lijkt te volgen dat het hof de bewindvoerder op dat moment eerder beschouwde als een informant − op wiens input zowel de man als de vrouw dus zouden moeten kunnen reageren en wel gelijktijdig −, dan als een formele procespartij die in de procedure optreedt ten behoeve van de man. ²² Ook de omstandigheid dat in r.o. 5.7 in de tussenbeschikking wordt gesproken van het ‘verslag uitbrengen’ door de bewindvoerder en in het dictum zelfs van ‘rapporteren en adviseren’ (zie hiervoor onder 2.9 en 2.10), lijkt nog in die richting te wijzen.

Anderzijds heeft het hof in genoemde tussenbeschikking als gezegd zich ervan rekenschap gegeven dat de man in rechte wordt vertegenwoordigd door de bewindvoerder en heeft het hof in het dictum van deze beschikking alsnog alleen de vrouw in de gelegenheid gesteld om op het verslag van de bewindvoerder te reageren. Dat lijkt mij, gelet op de procespositie van de bewindvoerder als formele procespartij, juist.

Na deze opmaat keer ik terug bij onderdeel 1 dat in de procesinleiding onder 3 ten eerste de klacht bevat die, kort gezegd, inhoudt dat het hof niet mocht uitgaan van de juistheid of het niet weersproken zijn van de in r.o. 2.6 van de bestreden beschikking genoemde stellingen van de vrouw en de stukken in productie 10 bij de brief van de vrouw van 8 maart 2024 zonder de man en/of zijn bewindvoerder in de gelegenheid te stellen daarop te reageren.

Deze klacht slaagt niet, voor zover deze ziet op het oordeel van het hof dat door de vrouw onweersproken is gesteld dat de man woonachtig is in een woning met een aanzienlijke overwaarde.

Het partijdebat ten aanzien van de draagkracht van de man voor kinderalimentatie heeft zich in eerste aanleg en bij de eerste stukkenwisseling in hoger beroep met name – naast de stelling van de vrouw dat de man het nalaat actuele stukken ten aanzien van zijn financiële situatie te verstrekken – toegespitst op het inkomen van de man uit zijn eigen onderneming. ²³

De door de vrouw gestelde overwaarde op de woning van de man was dus op de mondelinge behandeling al onderwerp van debat en is niet, zoals het onderdeel aanvoert, pas in de brief van 8 maart 2024 voor het eerst door de vrouw naar voren gebracht.

Na de mondelinge behandeling heeft het hof in zijn tussenbeschikking de bewindvoerder in de gelegenheid gesteld om, kort gezegd, het hof te informeren over de vraag of de man in staat is om kinderalimentatie aan de vrouw te voldoen (zie r.o. 5.7). Aangezien de bewindvoerder had te gelden als formele procespartij die ten behoeve van de man optreedt en de brief van de bewindvoerder van 27 februari 2024 in die zin dan ook was te beschouwen als een processtuk van een procespartij (zie hiervoor onder 3.9 en 3.10), had het gelet op het voorgaande in de rede gelegen dat die gelegenheid aan de zijde van de man te baat was genomen om duidelijkheid te verschaffen over de gestelde overwaarde op de woning en desgewenst de stelling van de vrouw daarover te betwisten. ²⁸ In de brief van de bewindvoerder van 27 februari 2024 is over de gestelde (over)waarde van de woning echter niets naar voren gebracht, ²⁹ hoewel het hof daar ter zitting wel expliciet om had gevraagd.

Voor zover de klacht ziet op de overweging in r.o. 2.6 van de bestreden beschikking dat uit de stukken volgt dat de man door de verkoop van meerdere percelen een vermogen heeft van in ieder geval € 400.000,-, is de klacht mijns inziens wel terecht voorgesteld.

Of de door de vrouw gestelde verkoop van [perceel 1] en [perceel 2] de verkoop betreft waarover de man in verband met onroerende zaken tijdens de mondelinge behandeling melding heeft gemaakt, wordt mij uit de stukken niet duidelijk. ³³ Ik ga er dus van uit dat de gestelde verkoop en opbrengst van [perceel 1] en [perceel 2] voor het eerst blijkt uit de brief van de vrouw van 8 maart 2024.

Op de – voor het eerst in voornoemde brief van 8 maart 2024 ingenomen – stelling van de vrouw over het vermogen van de man bestaande uit de opbrengst van de verkoop van de twee percelen kon het hof zijn oordeel naar mijn mening dan ook niet baseren zonder de bewindvoerder van de man in de gelegenheid te stellen zich daarover uit te laten (artikel 19 lid 1 Rv) . ³⁴ Anders dan de vrouw in cassatie betoogt, ³⁵ had de man, althans zijn bewindvoerder, niet uit eigen beweging op deze nieuwe stelling moeten reageren dan wel het hof om een reactiemogelijkheid moeten verzoeken. ³⁶

Gelet op het voorgaande slaagt de klacht van onderdeel 1 (in de procesinleiding onder 3), voor zover deze ziet op het oordeel van het hof dat uit de stukken volgt dat de man door de verkoop van meerdere percelen een vermogen heeft van in ieder geval € 400.000,-.

De motiveringsklacht van onderdeel 1 in de procesinleiding onder 4 faalt wegens een gebrek aan feitelijke grondslag. Het oordeel van het hof dat het voor rekening en risico komt van de man dat zijn draagkracht niet is vast te stellen, steunt juist op het niet-reageren op de stellingen van de vrouw dat de man woonachtig is in een woning met een aanzienlijke overwaarde en dat uit de stukken volgt dat de man door de verkoop van meerdere percelen een vermogen heeft van in ieder geval € 400.000,-. Het hof overweegt immers “Gelet op de stellingen van de moeder had van de vader verwacht mogen worden dat hij financiële stukken (…) in het geding had gebracht.” Van andere gronden dan het niet-reageren op de stellingen van de vrouw is geen sprake.

Ik merk daarbij overigens op dat de kern van r.o. 2.6 van de bestreden beschikking mijns inziens, veel meer dan in de feitelijke vaststellingen van het hof, gelegen is in het oordeel dat van de man verwacht had mogen worden dat hij financiële stukken in het geding had gebracht dan wel aan zijn bewindvoerder had overgelegd, en dat nu hij dit niet heeft gedaan, zijn draagkracht en zijn aandeel in de kosten van de minderjarigen niet is vast te stellen en dat dit voor rekening en risico van de man komt. Dit oordeel is als zodanig niet onbegrijpelijk. Het hof lijkt zich daarbij echter niet gerealiseerd te hebben dat de vrouw de stelling ten aanzien van de verkoop van de percelen en de opbrengst daarvan pas in haar laatste brief van 8 maart 2024 heeft ingenomen, waarna de man niet meer de gelegenheid heeft gehad om daarop te reageren (zie daarover hiervoor onder 3.21-3.26).

Onderdeel 2 klaagt in de procesinleiding onder 5 dat het hof blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting of zijn oordeel in r.o. 2.6 onvoldoende heeft gemotiveerd, ³⁷ nu de beoordeling van de vraag of van de man in redelijkheid kan worden gevergd dat hij inteert op zijn vermogen afhankelijk is van de omstandigheden van het geval en, kort gezegd, niet blijkt dat het hof dit criterium heeft toegepast en de overige omstandigheden van het geval in de beoordeling heeft betrokken.

Deze klacht faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag, omdat deze uitgaat van een verkeerde lezing van de bestreden beschikking. Het hof heeft immers niet geoordeeld dat de man moet interen op zijn vermogen. Het hof heeft het de man aangerekend dat hij geen financiële stukken in het geding heeft gebracht dan wel aan zijn bewindvoerder heeft overgelegd, waardoor zijn draagkracht niet is vast te stellen. Naar het oordeel van het hof komt dit voor rekening en risico van de man. Daarom gaat het hof ervan uit dat de man over voldoende draagkracht beschikt om de door de vrouw verzochte kinderalimentatie te voldoen.

Doordat het hof aldus heeft geoordeeld dat het ervan uitgaat dat de man over voldoende draagkracht beschikt om de door de vrouw verzochte kinderalimentatie te betalen, kwam het hof niet toe aan een verdere berekening van de hoogte van de kinderalimentatie. Hiermee faalt ook de overigens niet toegelichte klacht in onderdeel 2 in de procesinleiding onder 6 dat het hof onvoldoende inzicht heeft gegeven in de totstandkoming van de vastgestelde kinderalimentatie, voor zover deze al als zelfstandige klacht bedoeld is.

Met het slagen van de klacht in onderdeel 1 (in de procesinleiding onder 3), slaagt ook de voortbouwklacht van onderdeel 3.